“Ik zie mijn kunst als een totaliteit. Er zit een vraag in het geheel, en die probeer ik op te lossen.” Was getekend: Ado Hamelryck, in een interview naar aanleiding van een overzichtstentoonstelling in 2020 in onze – en voor een groot stuk ook zijn – bibliotheek.

Afgelopen zaterdag, op 5 oktober, overleed hij, net geen 83. De kunstenaar valt voortaan samen met zijn allerdiepste zwart, in de betekenis die hij zelf jarenlang met monnikengeduld en een onverwoestbare drift in die (afwezigheid van) kleur kraste: niet het donkere en pejoratieve, maar het esthetisch uitgepuurde en gesacraliseerde zwart.

De storm in de academie

Ado Hamelryck arriveerde in 1967 vanuit Halle in Genk. “De verhuizing naar Limburg was eventjes een pijnlijk verhaal”, liet hij in datzelfde interview optekenen. De verdienste dat Genk vandaag cultureel op de kaart staat heeft vele vaders, maar een van de oases die de dreigende verwoestijning verhinderden, was zeker de toenmalige kunstacademie waarin hij als jonge  docent meteen een opvallende plek opeiste. Na pioniers als Willy Minders, Mathieu Vanderfeesten en Raf Mailleux, bestormde een jonge garde met naast Ado onder andere ook Jan Van Praet, Francis Smets, Piet Stockmans en Hugo Duchateau het kunstenaarseiland dat zou uitgroeien tot SHIVKV en later LUCA School of Arts. Ze schopten zo al vanaf de jaren 70 Genk en bij uitbreiding Limburg een artistiek geweten.

Pianist met een drilboor

Waar hij in zijn Brusselse jaren nog colorist was die glasramen ontwierp, reduceerde Ado later eerst de vorm en daarna ook de kleur in zijn werk, tot alleen het zwart overbleef. “Al blijft er binnen dat zwart een wereld van onderzoek en diepgang. Ik noem mezelf altijd een pianist met een drilboor. Ik boor om dieper en dieper te gaan, in plaats van breed uit te dijen. De herhaling is essentieel.”

Door die herhaling lijkt zijn werk misschien ‘monotoon’, maar elke pennentrek, elke spat inkt, iedere streep verf en elk gekneed 3D-stuk is wel degelijk uniek. Met die consequente en eigenzinnige aanpak oogstte hij veel respect, maar helaas zelden commerciële waardering. Die zocht hij weliswaar niet, maar stiekem worstelde hij toch met dat deels zelfgekozen spagaat tussen koppige authenticiteit en bredere erkenning.

Het eerste boek

Het was precies in die spanning dat Ado bij het ontwerp en de bouw van de nieuwe stadsbibliotheek de vraag kreeg een symbolisch eerste boek te ‘schrijven’. Het idee voor een artistiek alternatief voor de klassieke eerste steen kwam van C-mine-directeur Veerle Van Bun en haar man, kunstdocent Jos Wouters, en werd gedragen door toenmalig schepen van cultuur Vera Withofs en bibliothecaris Geertje Descheemaeker. Op 12 september 2006 overhandigde burgemeester Jef Gabriels hem een blanco boek in handgeschept papier. Met zijn legendarische werkethos vulde hij het tijdens het anderhalf jaar van de bouw van de bibliotheek elke dag, bladzijde na bladzijde, met zijn schrifturen. Sinds de opening in 2008 prijkt het majestueuze werk in de sokkel van Roel Vandebeek in het Atrium. Daar ontlokt het bezoekers nog elke dag verwonderde en bewonderende blikken.

Ado en zijn vrouw Rosette bleven regelmatig opduiken om zelf het boek te bewaken. Hun band met de bib werd warm en hecht. Inmiddels zitten een paar van zijn grote werken in de permanente kunstcollectie van de bib: een triptiek van wit acryl op zwart geschilderd triplex in zaal de Ontdekking, en een gigantisch vel Nepalees papier in de inkomhal. Fotografe Elisabeth Broekaert capteerde de artiest in actie in zijn atelier in Waterschei, een ode aan Ado die al meermaals te zien was in onze galerij. In 2020 toonde hij nog zijn schrifturen, een reeks boeken die strikt genomen onleesbaar zijn, maar wel onmiskenbaar zijn verhaal vertelden – ook dat van zijn overleden dochter Eva, een tragische en intense zwarte lijn doorheen zijn oeuvre.

De stilte verbeeld

Op dat moment was de ongenadige tijd al even sleet in zijn lichaam aan het slijpen. In zijn laatste grote project kreeg zijn werk, donker maar niet hermetisch, een beklijvende muzikale vertaling. Katelijne Olaerts, muziekdocente, hartsvriendin van Eva en toeverlaat van de Hamelrycks, liet haar oud-studiegenoot Pieter Schuermans een compositie maken die het ritme, de diepgang en de toon van zijn werk verbeeldde en verklankte.  Nicolas Dupont (viool) en Sebastien Walnier (cello) speelden de première in november 2022 in Z33 voor een ontroerde Ado Hamelryck. Later volgden nog voorstellingen in CC Muze en C-mine.

De zwarte hoed van Ado lag klaar voor een ultieme expo in maart 2025 in galerij De Uitstalling in Zwartberg, maar daar zal alleen zijn werk in stilte spreken. Een fractie van zijn oeuvre, tenminste, want zijn schier eindeloze productie zit voor een stuk nog in zijn huismuseum in Waterschei, en is voor de rest verspreid in galerijen, openbare instellingen, en bij discrete bewonderaars die zijn noodzakelijk verzet altijd al smaakten. Een klein team van vertrouwelingen brengt nu zijn erfenis in kaart, samen met zijn zoon Arend.

Ambetant manneke

Famous last words? Deze dan maar. In 2020 mijmerde hij met enige zelfspot over datgene wat rest als hij er niet meer zou zijn. “Uiteraard hoop ik dat er een boodschap overblijft. Dat denk ik ook wel. Wat ik doe, gaat tegen de gang van zaken in. Dat soort rebellie, niet akkoord gaan met de oppervlakkigheid van deze maatschappij en dit tijdsgewricht, daar is mijn kunst een reactie op. Ik hoop dat zoiets nog openlijk begrepen en gezien wordt. Desnoods formuleren ze het maar als volgt: hij was een ambetant manneke. Dat klinkt als onnozele woordenkramerij, maar dat is de essentie van het verhaal.”

(jaco)